Beracha (b’racha) – błogosławieństwo w judaizmie i chrześcijaństwie
Chrześcijanie są zaskoczeni informacją, że Jezus błogosławiąc chleb (np. Mat. 14:19; 26:26), wino (np. Mat. 26:27), czy ryby (Mar. 8:7), spełniał „Przykazanie błogosławienia każdej rzeczy”, będące szóstym z siedmiu przykazań rabinicznych judaizmu. Nie są świadomi także tego, że naśladując Jezusa i modląc się przed jedzeniem, mimowolnie wypełniają przykazanie rabiniczne! W praktyce protestanckiej modlitwa przed jedzeniem jest codziennością. Zaś w katolickim modlitewniku znajdziemy zarówno modlitwę przed jedzeniem, jak i modlitwę po jedzeniu, która z kolei w społecznościach protestanckich jest (prawie?) nieobecna, choć przykazanie dotyczące modlitwy po posiłku jest przykazaniem Bożym!
„Przykazanie błogosławieństwa po jedzeniu” znajduje się w 5 księdze Mojżeszowej (Dewarim [Pwt] 8:10) i jest 430-tym z 613-tu przykazań zawartych w Torze. W przekładzie Biblii Tysiąclecia odczytujemy formę przykazania, nakazu: „Najesz się, nasycisz i będziesz błogosławił Pana, Boga twego, za piękną ziemię, którą ci dał”. Rabin Pecaric dodaje nawiasy kwadratowe i uzupełnia tekst: „Będziesz jadł i nasycisz się, [i wtedy] musisz pobłogosławić Boga, twojego Boga [błogosławieństwem po jedzeniu], za dobrą ziemię, którą on dał tobie”.
Człowiek dziękując i chwaląc Boga za pokarm, który od Niego otrzymał, nabywa prawo do zjedzenia tego pokarmu – nabywa ten pokarm. Winien to uczynić (wypowiadając stosowne błogosławieństwo) zanim przystąpi do jego spożycia. Inaczej uważany jest za złodzieja. Natomiast po jedzeniu, przed odejściem od stołu, ale po sprzątnięciu brudnych naczyń, dziękuje Bogu, który karmi wszystko stworzenie, że jadł z Jego ręki, z jego własności.
Stąd rodzi się „Przykazanie błogosławienia każdej rzeczy”. Bóg jest właścicielem wszystkiego: „to wszystko Twoje, cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje” – jak to ujmował Kochanowski w Pieśni XXV. Kochanowski najwyraźniej zainspirowany słowami Szaula z Tarsu odpowiada na jego pytanie zadane Koryntianom: „Cóż masz, czego byś nie otrzymał?” (1Kor.4:7). Apostoł narodów naucza ich w dalszych rozdziałach: „…czy jecie, czy pijecie, czy cokolwiek innego czynicie, wszystko na chwałę Bożą czyńcie” (1 Kor 10:31 BT) – co jest najlepszą wykładnią szóstego przykazania rabinicznego.
Czym jest błogosławieństwo?
„Błogosławieństwo (»beracha«) to szczególna forma żydowskiej modlitwy, a raczej żydowskiej ekspresji religijnego stosunku do świata. Każde zaczyna się od formuły »Błogosławiony jesteś TY, PANIE, Królu Wszechświata…«. »Błogosławiony« to tłumaczenie »baruch«, które można też przełożyć jako »pochwalony«. Dokładnego tłumaczenia oczywiście nie ma. »Baruch« wyraża zarazem pochwałę i podziękowanie, a najbardziej wyraża łączność z Bogiem. Jego bliskość i wiarę w to, że jest On źródłem wszelkich błogosławieństw”. /Stanisław Krajewski, „Żydzi Judaizm Polska”, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1997, s. 54/
Szczególna budowa błogosławieństwa
„Wymawiając Imię, a raczej jego zastępnik, mówimy »Ty«. Mówiąc do Boga »Ty«, mamy uświadomić sobie, iż Jego Obecność (Szechina) jest tu, przed nami. Bóg jest jednak niepojętą tajemnicą. Tekst formuły błogosławieństwa wskazuje natychmiast inny wymiar tajemnicy. Mówimy więc »Boże nasz«, a przez to umieszczamy się w porządku wspólnotowym (»nasz«, a nie »mój«), bo to wszak cału lud Izraela jest związany z Bogiem szczególną więzią Przymierza. Ponadto słwo »Bóg« (»Elohim«) to określenie ogólne, przeciwstawne do Imienia [zapisywanego czterema literami: J,H,W,H]. Według tradycji rabinicznej odnoszą się one do dwu różnych, a w pewnym sensie przeciwstawnych atrybutów Boga: »Bóg« – do sądzenia, sprawiedliwości, zaś »PAN« – do miłosierdzia. W dalszym ciągu błogosławieństwa pojawia się jeszcze jedno kluczowe określenie: »król«, a dokładniej »król wszechświata«. Tłumaczenie »olam« jako wszechświat nie jest idealne, ale przynajmniej nie zamyka żadnej z hebrajskich warstw znaczeniowych: »olam« to świat w wymiarze przestrzennym, od krańca po kraniec, i czasowym, od początku do końca, a także w sensie wieczności. Mówiąc »król«, odnosimy się do Boga jako stwórcy, który panuje nad całym stworzeniem – rzeczami i czasem. Przywoływany jest więc porządek natury, przedmiotów”. /Stanisław Krajewski, „Żydzi Judaizm Polska”, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1997, s. 56/
Test pobożności
Kto chce się dowiedzieć czy to trudny test, niech zastosuje się do poniższych słów Rawa Jehudy. Przyznam, że nie jest łatwo wprowadzić np. modlitwę po jedzeniu, gdy nauczonym się było tylko modlitwy dziękczynnej przed posiłkiem.
„Powiedział Raw Jehuda: ‘Kto chce być pobożny, niech spełnia prawa dotyczące błogosławieństw’ (Bawa Kama 30a).
Błogosławieństwa podzielone są na trzy kategorie: błogosławieństwa na spełnianie przykazań, błogosławieństwa na przyjemności i błogosławieństwa dziękczynne.
Pierwsze z nich odmawiane są przed każdym przykazaniem, które spełniamy i wyraża naszą radość z powodu przykazania, naszą wdzięczność dla Stwórcy, że dał nam okazję abyśmy zostali uświęceni tym przykazaniem, oprócz głębszego znaczenia, jakie ma oddziaływanie przykazania w wyższych światach.
Druga grupa, to błogosławieństwa na przyjemności – odmawiane są nad każdym produktem spożywczym, napojem i wszelką przyjemnością na świecie. […] Do Boga należy ziemia i to co ją napełnia, co oznacza, że wszystko również ziemia, należy do Boga. […] To znaczy, że tylko przy pomocy błogosławieństwa ‘nabywamy’ rzecz i zmieniamy ją na naszą.
Trzecia grupa – błogosławieństwa dziękczynne, odnosi się do tych błogosławieństw, które odnosi się do tych błogosławieństwa, które odmawia się na dobre i na złe rzeczy, a nade wszystko na każde zjawisko czy zdarzenie, które ma miejsce w świecie, tak w sferze prywatnej jak i społecznej.
[…]
Miejmy nieustannie w pamięci, że istotą każdego błogosławieństwa, które wypowiadamy, jest umocnienie więzi pomiędzy nami, a Stwórcą. /Rabin Boaz Pash, Błogosławieństwa i krótkie modlitwy, ss. 2-4, Wydawnictwo Austeria, Kraków 2007/
Błogosławieństwa w Nowym Testamencie
Podczas wieczerzy paschalnej Jeszua najwyraźniej błogosławi kielich wina w tradycyjny sposób, zgodnie z obowiązującym porządkiem prawa normatywnego. „Wziął też kielich wina, uczynił b’rachę i dał go im, mówiąc: Pijcie z niego wszyscy!” (Mat. 26:27). Błogosławieństwo to brzmi: „Błogosławiony bądź TY, Adonai, Bóg nasz, Król świata, stwórco owocu winorośli”. Mamy pewność, że używał on tradycyjnego błogosławieństwa, gdyż cytuje on z niego słowa: „owoc winorośli” (werset 29), na co zwraca uwagę David Stern.
„Uczynił b’rachę. Czyli ‘wypowiedział błogosławieństwo’. […] Zwróćmy uwagę na dwie sprawy związane z żydowskimi błogosławieństwami przed posiłkami. Po pierwsze, błogosławieństwo przed posiłkiem jest krótkie. Dłuższą modlitwę-dziękczynienie (Birkat ha-Mazon) wypowiada się po posiłku. Wydaje się to rozsądne: dziękuje się Bogu za coś otrzymanego, ponadto z pełnym żołądkiem łatwiej się odprężyć i wypowiedzieć dłuższe dziękczynienie; z pustym żołądkiem, przy rozwlekłych modlitwach umysł łatwo zstępuje z niebios na stół. Po drugie, przedmiotem błogosławieństwa jest Bóg, nie zaś pokarm. Zbędne jest mówienie, jak czyni to wielu chrześcijan: »Panie, pobłogosław ten pokarm nam na zdrowie.«, bo pokarm sam w sobie jest Bożym błogosławieństwem dla nas (Rodzaju 1,29; 9,3-4)”. /David Stern, „Komentarz Żydowski do Nowego Testamentu”, Wydawnictwo Vocatio, Warszawa 2002, ss. 74-75/
„I powiedział do sparaliżowanego: ‘Wstań, weź swą matę i idź do domu!’ I człowiek ten wstał i poszedł do domu. Kiedy tłumy ujrzały to, osłupiały i wypowiedziały b’rachę Bogu, który daje ludziom taką moc” (Mat. 9:6-8 NTPŻ). Łukasz oddaje ten moment następująco: „Wszystkich ogarnęło zdumienie i czynili b’rachę Bogu…” (Łuk. 5:26).
„Podobną b’rachę wypowiadają pobożni Żydzi, spotykając wybitnego uczonego: ‘Chwała Tobie, Adonai, nasz Boże, królu wszechświata, który udzieliłeś ze swej mądrości ciału i krwi, czyli ludziom. Przy spotkaniu wielkiego władcy mówi się podobnie: ‘Chwała Tobie, Adonai, nasz Boże, Królu wszechświata, który udzieliłeś ze swej chwały ciału i krwi”. /David Stern, „Komentarz Żydowski do Nowego Testamentu”, Wydawnictwo Vocatio, Warszawa 2002, ss. 49-50/
Zdjęcie tęczy nad Jerozolimą pochodzi ze strony: http://www.filamentology.org/Filamentology%20Picture%20Gallery.html Zamieściłem je na swojej stronie (zgodnie z pozwoleniem autora umieszczonym pod tym zdjęciem), gdyż istnieje specjalne błogosławieństwo na okoliczność napotkania tęczy. Temat rozwijam we wpisie: Szóste przykazanie rabiniczne.