Apokalipsa zawiera zwrot „nauki Balaama”, który może zostać lepiej zrozumiany, gdy spojrzymy nań przez pryzmat judaizmu. Wspomniane słowa skierowane są do zboru w Pergamie: „Ale mam nieco przeciw tobie, bo masz tam takich, co się trzymają nauki Balaama, który pouczył Balaka, jak podsunąć synom Izraela sposobność do grzechu przez spożycie ofiar składanych bożkom i uprawianie rozpusty” (Ap 2:14 BT). Czym zatem są „nauki Balaama”? W Biblii Tysiąclecia przypis informuje nas: „Nowy Testament śladem tradycji judaistycznej uważa Balaama za typ przewrotnego doradcy”.
Kim był Balaam?
Tak się składa, że w tę sobotę czytano w synagodze parszę Balak, która opisuje wydarzenia w których pojawia się prorok Bilam [takie imię nosi Balaam w tradycji żydowskiej]. Jest to prorok Boży, który nie jest Żydem. Pochodzi z narodów. Traktat Pirke Awot (5:8) stwierdza, informuje nas, że wydarzenia opisane w tym czytaniu Tory zostały przewidziane przez Boga w erwew Szabat [wigilię soboty, pomiędzy zapadnięciem zmroku, a zachodem słońca]. Bóg powołał do istnienia mowę oślicy, dosłownie: „usta oślicy”, jako jedną z dziesięciu rzeczy. W poprzednim wpisie (patrz: „Studnia Miriam”) pisałem o źródle Miriam, które wspomniany ustęp Pirke Awot nazywa „ustami studni”.
Komentarz do Pirke Awot tak wyjaśnia tę ideę: „Od samego początku stwarzania Bóg umieścił w naturze każdego Swego tworu zdolność wypełniania Bożej woli, zawsze gdyby został on do tego wezwany. W większości przypadków stworzenia będą się zachowywać zgodnie z Bożym prawem natury, lecz nastąpią również chwile, gdy ich zachowanie nie będzie typowe – będzie to nazwane cudami. Oto jakie jest wyjaśnienie miszny: szóstego dnia zostało nakazane ziemi, aby pochłonęła Koracha i jego towarzyszy, zaś skale, aby wydała z siebie wodę, oślicy Bilama, aby przemówiła itd. (Rambam, Tiferet Jisrael). /Pirke Awot, Sentencje Ojców, Fundacja Ronalda S. Laudera, Kraków 2005, s. 70/
Rembrandt, „Oślica Balaam ” (1626).
Tora została spisana przez Mojżesza, który był świadkiem większości opisywanych wydarzeń. Natomiast z opisu zawartego w parszy Balak dowiadujemy się, co wydarzyło się pomiędzy królem Moabitów, a Balaamem [Bilamem], wiemy o czym dyskutowali, jakie było błogosławieństwo i proroctwo, które przekupny prorok musiał wypowiedzieć, pomimo tego, że był wynajęty przez króla Moabu, by przeklinać i złorzeczyć narodowi wybranemu i prowadzonemu prze Boga. I tutaj jest sedno problemu. Opis musi mieć ponadnaturalne źródło. Jest nim Święty Jedyny. To On nakazał Mojżeszowi, by opisał te wydarzenia w Torze.
Jaki jest cel tego opisu?
„Kiedy Bóg stworzył ten świat, to jedną z najbardziej podstawowych uczynił zasadę, że człowiek zawsze i w każdych okolicznościach ma wolną wolę. Dlatego też dla Boga byłoby w pewnym sensie czymś trudnym odebrać ją komukolwiek. Choćby tylko na krótką chwilę”. /Tora, Bemidbar, Fundacja Ronalda S. Laudera, Kraków 2005, s. 259/. To dlatego „Dziesięć razy , na dziesięć różnych sposobów, Niebiosa usiłowały oświadomić Bilamowi jego błąd, a jednak on nie wykorzystał żadnej z tych możliwości i nie zdołał zrozumieć żadnego z tych »posłań«”. Pycha i zapłata tak bardzo go zaślepiała, że mimo, iż Wszechmocny postawił na jego drodze anioła miłosierdzia, który miał powstrzymać go od popełnienia grzechu i pozwolił przemówić oślicy, poszedł drogą wiodącą do grzechu.
W księdze Liczb 24:15 o Bilamie jest powiedziane, że jest synem Beora, jednak w tym miejscu Tory „imię Beor jest zapisane w niepełny sposób, bez [litery] waw, więc można je odczytać jako ignoranta, człowieka pozbawionego wiedzy. Prorocza zapowiedź zawarta w wersetach 24:14-24 jest ostatnią, jaką wygłosił Bilam, bowiem Boska obecność już więcej nie zwróciła się do niego. Talmud wyjaśnia, że gdy Bilam zdecydował, że przeklnie Jisraela, Bóg pozbawił go zdolności prorokowania i w Jehoszua [Jozuego] 13:22 syn Beora jest nazwany »Bilamem czarownikiem«, co wskazuje, iż pozbawiony proroctwa zwrócił się ku magii (Sanhedryn 106a) (Baal haturim) /Tora, Bemidbar, Fundacja Ronalda S. Laudera, Kraków 2005, s. 276/ W tym samym wersecie księgi Jozuego dowiadujemy się, że Balaam został zabity mieczem przez Izraelitów.
Skutek rady Balaama
„Wiedząc, że fundamentem żydowskiej świętości jest czystość życia seksualnego i że Bóg nie toleruje niemoralnego prowadzenia się. Bilam doradził Balakowi, by nakłonił żydowskich mężczyzn do rozpusty. Moawitom i sprzymierzonym z nimi Modianitom tak bardzo zależało na zgubie Jisraela, że nawet ich starszyzna posłała swe córki do realizacji niecnego planu”. /Tora, Bemidbar, Fundacja Ronalda S. Laudera, Kraków 2005, s. 283/
Nauki Balaama
Bilam stał się dla judaizmu typem nauczyciela, który uczy zła, a ci, którzy go naśladują, nazywani są jego uczniami. W traktacie Pirke Awot czytamy: „Każdy kto ma trzy cechy, jakby był uczniem Awrahama, naszego Praojca, [a kto ma] trzy inne cechy, jakby był uczniem złoczyńcy Bilama. Dobre oko [dobroczynność], skromność, łagodność* – [to] uczniowie Awrahama, naszego Praojca. Złe oko [skąpstwo], wyniosłość, zachłanność – [to] uczniowie złoczyńcy Bilama. Co odróżnia uczniów Awrahama, naszego Praojca, od uczniów złoczyńcy Bilama? Uczniowie Awrahama, naszego Praojca, spożywają [owoce swoich uczynków] na tym świecie, a dziedziczą [nagrodę] w Przyszłym Świecie, jak jest napisane: ‘Dziedzictwo dla tych, którzy mnie kochają – jest. I ich skarbnicę wypełnię’ (Miszle 8:21). Ale uczniowie złoczyńcy Bilama odziedziczą Gehennę i zejdą do studni zatracenia, jak jest napisane: ‘TY, Boże, sprowadź ich do studni zatracenia, mordercy i oszuści niech nie [dożyją] połowy swoich dni, ja zaufam Tobie’ (Tehilim 55:24)” (Pirke Awot 5:22).
„Te trzy cechy pozwalają rozpoznać uczniów Bilama. Ten kto je posiada jest uważany za ucznia Bilama niezależnie od tego, czy odznacza się jakimiś zaletami, czy nie. (Rabenu Jona)
Bilam był prorokiem i bardzo mądrym człowiekiem, lecz ponieważ posiadał te trzy cechy charakteru, nakłaniał Balaka, by wiódł Żydów do grzechu. Cechy te są źródłem wszelkiego zła. (Tifret Jisrael)”
Pierwszy List Jana zawiera podobną myśl: „pożądliwość ciała, pożądliwość oczu i pycha tego życia nie pochodzi od Ojca, lecz od świata”. (1 Jn 2:16 BT)
[Cechy dzieci Awrahama] Skromność i pokora. (Raszi, Rambam, Bartenura, Tiferet Jisrael) Postawa Bilama była dokładnie przeciwna, a jego buta stała się wręcz legendarna. (Tiferet Jisrael)”.
„Nawet człowiek nie będący Żydem może być uczniem Awrahama, który ogłosił całej ludzkości jedyność Boga, Boże objawienie i istotę właściwego postępowania. Miszna nie mówi: »Uczniem Moszego rabenu [Mojżesza, naszego nauczyciela]«, ponieważ, aby być jego uczniem, należy przestrzegać całej Tory i wypełniać wszystkie jej przykazania. (Tiferet Jisrael)”.
/Tekst i komentarze wg redakcji rabina Sachy Pecarica w: Sentencje Ojców ’Pirke Awot’, Fundacja Ronalda S.Laudera, Kraków 2005, ss.79-80/
Z historii sojuszu Balaama z Balakiem płynie jeszcze jedna nauka, która lepiej zrozumiała jest, gdy spojrzymy na nią uwzględniając nauczanie judaizmu. Apokalipsa zauważa, że prorok i król chcą zniszczyć naród wybrany. Chcą dopuścić się grzechu, pragną dokonać zbrodni ludobójstwa na ludzie mającym pokojowe zamiary. Aby zabić Izraelitów Balaam doradza posłużenie się dwoma kategoriami zabronionych czynów, którymi są: „spożycie ofiar składanych bożkom” i „uprawianie rozpusty”. Przypomnę, że apostołowie wymieniają te trzy grzechy, jako te, których nie wolno popełnić tym, którzy pragną czcić Boga Wszechmogącego idąc drogą, której nauczał Jeszua. Judaizm nazywa te prawa prawami noachickimi. Więcej w artykule „Dekret Apostolski”.
Balaam na w obecnym świecie swoich naśladowców, ludzi zapatrzonych we własne ego, żyjących niemoralnie, których do zbrodni może pchnąć zaledwie potencjalne zagrożenie ich interesów, tak jak pchnęło kiedyś Moabitów i Madianitów. Ty bądź uczniem Abrahama!