Krzesło Moszego

Krzesło Mojżesza – cóż to takiego?

O jakim to „miejscu Moszego” wspomina Jeszua, gdy mówi: Wtedy Jeszua zwrócił się do tłumów i swoich talmidim: „Nauczyciele Tory i p’ruszim – mówił – siedzą na miejscu Moszego. Co zatem wam powiedzą, dołóżcie starań, aby to czynić. Ale nie róbcie tego, co robią oni, gdyż oni mówią, ale nie czynią! Przywiązują ciężkie brzemiona do ludzkich barków, ale palcem nie ruszą, aby pomóc im je nieść” (Mt 23:1-4 STERN)? Słuchający jego słów nie proszą o wyjaśnienie, więc wiedzą o czym on mówi. A czy my dzisiaj mamy problem z tym tekstem?

Podstawę tej wzmianki Jeszui o specjalnym miejscu Mojżesza można znaleźć w 18. rozdziale księgi Wyjścia: Następnego dnia Mosze zasiadł, aby sądzić ludzi. A ludzie stali przed Moszem od rana do wieczora. Teść Moszego widział wszystko, co ten robił dla ludzi, i powiedział: Co robisz z tymi ludźmi? Dlaczego ty siedzisz sam jeden, a cały lud ustawia się do ciebie od rana do wieczora? Mosze odpowiedział swojemu teściowi: Bo lud przychodzi do mnie, aby dowiadywać się [o nauki] Boga. Jeśli mają jakąś sprawę, przychodzą do mnie, a ja rozsądzam pomiędzy człowiekiem a jego bliźnim. I pouczam o bezwzględnych nakazach Boga i Jego Torze. Teść Moszego powiedział mu: To, co robisz, nie jest dobre. Na pewno męczysz się i ty, i ci ludzie, bo to zadanie jest dla ciebie za trudne i nie możesz tego robić sam. Posłuchaj mnie, a poradzę ci i Bóg będzie cię [wspierał]. Ty bądź przedstawicielem ludzi przed Bogiem i przynoś sprawy do Boga. Objaśniaj ludziom bezwzględne nakazy i Torę. Daj im poznawać drogę, którą mają iść, i czyny, które mają wykonywać. Ty upatrz sobie z całego ludu znakomitych ludzi, bojących się Boga, ludzi prawdy, którzy nienawidzą [nieuczciwej] korzyści, i ustanów ich przywódcami nad tysiącami, przywódcami nad setkami, przywódcami nad pięćdziesiątkami i przywódcami nad dziesiątkami [ludzi]. Będą sądzili ludzi o stałych porach. Każdą ważną sprawę przyniosą do ciebie, a każdą drobną sprawę rozsądzą sami. Ulżą ci i poniosą trud z tobą. Jeśli tak zrobisz – i Bóg ci [tak] nakaże – to podołasz [zadaniu], a cały ten lud dotrze w pokoju do swojego celu. Mosze posłuchał rady swojego teścia i zrobił wszystko, co mu powiedział. Wybrał Mosze znakomitych ludzi z całego Jisraela i uczynił z nich naczelników nad ludem – przywódców nad tysiącami, przywódców nad setkami, przywódców nad pięćdziesiątkami i przywódców nad dziesiątkami [ludzi]. Sądzili ludzi o stałych porach. Trudną sprawę przynosili do Moszego, a każdą drobną sprawę rozsądzali sami (Dewarim18:13-26 PEC).

Uważa się, że fragment ten opisuje powołanie prawników w ramach nadanego przez Niebo systemu prawnego (czyli po nadaniu Tory, a dokładnie w dzień po [„następnego dnia” po Jom Kipur]) – por. Sacha Pecaric, Dewarim, Fundacja R.S.Laudera Educja Pardes Lauder, Kraków 2003. Sukcesja ciągłości wykładni i nauczania Tory (rozumianej jako Torę Pisaną i Ustną) opisana jest w Pirkej Awot w rozdziale 1. Poniżej jego tłumaczenie w tłumaczeniu Michała Friedmana. Całość dostępna tutaj.

Rozdział 1

1. Mojżesz otrzymał Torę na górze Synaj i przekazał ją Jozuemu. Jozue Starszyźnie, ta Prorokom a Prorocy przekazali ją mężom Wielkiego Zgromadzenia. Znane są trzy ich wskazania: Bądźcie rozważni w sądach, kształćcie jak najwięcej uczniów, postawcie ogrodzenie wokół Tory.
2. Szimon Sprawiedliwy był jednym z ostatnich członków Wielkiego Zgromadzenia. On to zwykł mówić: Na trzech rzeczach stoi świat: na Torze, na pracy i dobroczynności.
3. Antygonus, mąż z Socho, przejął Torę od Szimona Sprawiedliwego. Ten mawiał: Nie bądźcie jako niewolnicy służący Panu ze względu na nagrodę. Bądźcie raczej jako słudzy, co służą Panu bez oglądania się na nagrodę, i niechaj bojaźń Boga będzie nad wami.
4. Jose, syn Joezera z Ceredy, oraz Jose, syn Jochanana z Jerozolimy, przejęli od nich (Torę). Jose, syn Joezera z Ceredy, mawiał: Niechaj dom twój stanie się miejscem spotkań mędrców, a ty masz siedzieć u ich stóp i chłonąć ich słowa jak spragniony (wodę).
5. Jose, syn Jochanana z Jerozolimy, powiadał: Niech twój dom stoi otworem. Niech jego domownikami będą biedacy. Za dużo nie rozmawiaj z żoną, tym bardziej z obcą kobietą. Mędrcy bowiem orzekli, że ten, który poświęca zbyt dużo czasu rozmowie z kobietą, wyrządza sobie krzywdę. Odrywa się od słów Tory, aby w końcu zarobić na piekło.
6. Jehoszua, syn Perachji, i Nitaj Arbelijczyk przejęli od nich (Torę). Jehoszua, syn Perachji, zwykł był tak mówić: Wybierz sobie nauczyciela, zdobądź sobie przyjaciela i sądź każdego człowieka według miary jego zasług.
7. Nitaj Arbelijczyk mawiał: Trzymaj się z dala od złego sąsiada. Nie przyjaźnij się z niegodziwym i nie wpadaj w rozpacz pod wpływem nieszczęścia.
8. Jehuda, syn Tabaja, i Szimon, syn Szatacha, przejęli od nich (Torę). Jehuda, syn Tabaja, powiada: Nie bierz na siebie roli obrońcy, kiedy jesteś sędzią. Kiedy obydwie procesujące się strony stoją przed tobą, uważaj je obie za winne. Kiedy zaś oddalą się, uważaj je obie za niewinne. Obydwie bowiem przyjęły wyrok.
9. Szimon, syn Szatacha, mawiał: Długo badaj świadków. Bądź ostrożny w swoich wypowiedziach, aby nie nauczyli się z nich kłamać.
10. Szemaja i Awtalion przejęli od nich (Torę). Szemaja mawiał: Kochaj pracę i nienawidź władzy oraz nie zabiegaj o łaskę możnych.
11. Awtalion mawiał: Mędrcy, bądźcie ostrożni w wypowiedziach, abyście nie zasłużyli na karę wygnania i nie zostali wygnani do miejscowości, gdzie woda jest nieczysta, a uczniowie, którzy przyjdą po was, napiją się jej i umrą, i okaże się, że imię Boga zostało sprofanowane.
12. Hillel i Szammaj przejęli od nich (Torę). Hillel mawiał: Uważaj się za jednego z uczniów Aarona. Miłuj pokój i dąż do pokoju. Miłuj ludzi i przybliżaj ich do Tory.
13. Onże kiedyś powiedział: Kto zbytnio się ugania za sławą, ten ją utraci. Kto nie pomnaża swoich umiejętności, ten je pomniejsza. Kto się nie uczy, zasługuje na śmierć. Kto zaś wykorzystuje (dla siebie) koronę (nauki), zginie.
14. On też powiedział: Jeśli ja nie będę dbał o siebie, to kto o mnie zadba? Jeśli zaś tylko o siebie dbam, to kimże jestem? A jeśli nie teraz, to kiedy?
15. Szammaj mawiał: Uczyń naukę Tory stałym nawykiem, mów mało i czyń dużo, a każdego człowieka przyjmij z życzliwością.
16. Rabban Gamaliel mawiał: Wybierz sobie nauczyciela a pozbędziesz się wątpliwości. Na podstawie przypuszczenia nie wymierzaj nawet dziesięciny.
17. Jego syn, Szimon, tak mawiał: Przez całe życie wychowywałem się wśród mędrców, a nie znalazłem dla człowieka nic lepszego od milczenia. Nie wywody są ważne, ale czyny. Kto pomnaża słowa, ten sprowadza grzech.
18. Rabban Szimon, syn Gamaliela, powiada: Świat stoi na trzech rzeczach, na prawdzie, sprawiedliwości i pokoju. Jest bowiem powiedziane: „W prawdzie i pokoju sądźcie w swoich bramach”. (Zachariasz 8, 16).
19. Rabbi Chananja, syn Akaszji, tak mawiał: Święty i Błogosławiony chcąc uszczęśliwić Izrael dał mu Torę i wiele przykazań. Jest bowiem powiedziane: „Spodobało się Panu, w Jego sprawiedliwości, (aby Izrael) pomnażał i umacniał Torę”.

Dzieje Apostolskie (22:3) wspominają, że Szaul z Tarsu, w swojej mowie obronnej wspomina, że swoje wykształcenie otrzymał „u stóp Gamaliela”, co poświadcza, że nauczyciel siedział na podwyższeniu, a uczniowie gromadzili się wokół niego poniżej. Można powiedzieć, że było to nauczanie wprost ex cathedra. Wskazuje się, że być może wyrażenie „ława sędziowska” ma swój pierwowzór właśnie w tym przedmiocie.

I właśnie o tym sposobie nauczania Tory, sądzenia, ale też stanowienia prawa, gdyż Tora jest systemem prawa precedensowego, mówi Jeszua. I nikt z słuchaczy nie ma wątpliwości, że taki jest stan rzeczy. Jeszua twierdzi, że to uczeni Tory oraz faryzeusze dzierżą sukcesję wykładni Tory, a nie żadna inna grupa, np. saduceusze, czy esseńczycy.

W tym miejscu chciałbym przytoczyć bardzo ciekawy komentarz rabina Elijahu Sołowieyczyka z 1897 roku do tego fragmentu:

„ROZDZIAŁ XXIII
1. Tedy Jezus mówiła do rzesze i do uczniów swoich.

• W tej mowie aż do wiersza 13go, Jezus daje przepisy naczelnikom gmin i gminom samym, ucząc ich, jak sobie po jego śmierci postępować powinni.

2. Rzekąc: Na stolicy Mojżeszowej usiedli Doktorowie i Faryzeuszowie.

• Myśl: Jakeście usłuchali głosu Mojżesza, tak też powinniście się zastosować do nauki jego następców, doktorów Izraela, powierników jego tradycji. Czytamy podobnie w Talmudzie (Rozpr. Rosz Haszanah, 25b): «Napisane jest (Deut., XVII, 8 i 9): Jeśli trudny a wątpliwy u ciebie sąd obaczysz…, przyjdziesz do kapłanów rodu lewickiego i do sędziego. który na on czas będzie.» Lecz to się samo przez siebie rozumie: można zapytać o radę sędziego, co nie jest naszym spółuczestnikiem. Zadanie to więc co innego, to jest, że powinniśmy się zdać na rozstrzygnięcie sędziego, współczesnego jakiegokolwiek, chociażby miał znacznie mniej zasługi, niż nie jeden z jego poprzedników. «Jefte za czasów swoich znaczył tyle, co Samuel w swoich»; t.k. że obdarowany równą władzą miał prawo do takiego samego szacunku i takiego samego posłuszeństwa.

3. Wszystko tedy cokolwiek wam rozkażą, zachowywajcie, i czyńcie: ale wedle uczynków ich nie czyńcie. Albowiem mówią a nie czynią.

• Wszystko tedy cokolwiek wam rozkażą, zachowajcie stosownie do zakonu Mojżeszowego, którego są tłumaczami upoważnionymi. Lecz jeśli go sami nie zachowają, będą musieli zdać sprawę z postępowania swego, a wy nie macie prawa brać z nich dla siebie wzoru.

4. Bo wiążą brzemiona ciężkie i nieznośne, i kładą na plecy ludzkie: a palcem swym nie chcą ich ruszyć.

• Nie taki był podług Talmudu, (Rozpr. Sotah, 10a) charakter Samsona. Czytamy tamże w rzeczywistości: Napisane jest (Sędziowie, XXI, 28): Samson wzywając Pana rzekł: Panie Boże, wspomnij na mię… To znaczy, objaśnia Rab: «Panie wszechświata, przypomnij sobie dwadzieścia lat sędziostwa mego, podczas których od nikogo nie wymagałem najmniejszej usługi osobistej»”. /Kol Kore, Biblia, Talmud i Ewangelia – Ewangelia Świętego Mateusza”, Paryż 1897, ss. 315-316/.

Szukając odpowiedzi na początkowe pytanie odnośnie „Miejsca (gr. kathedra) Moszego” warto zaznajomić się z przytoczonymi przez Dawida Sterna dwoma ciekawymi cytatami. Pierwszy pochodzi z Midraszu Rabba: „Uczynili dla niego [Mojżesza] katedrę, jak dla adwokatów, w której siedzi się. a wygląda na stojącego (Midrasz Rabba do Wyjścia 43,4)”. Z kolei drugi to fragment Pesikra di-Raw Kahana 1,7: „Owo szczególne miejsce w synagodze, gdzie zasiadali przywódcy, było metaforycznie określane jako miejsce Mojżesza albo jako tron Tory, symbolizując sukcesję nauczycieli Tory na przestrzeni wieków (Wieliam G. Braude i Israel. J.Kapstein, Pesikta diRaw Kahana, Jewish Publication Society od America, Philadelphia 1975, s. 17)”. /D.Stern, Komantarz żydowski do Nowego Testemantu, s. 101/.

Oryginał zamieszczonego powyżej (oraz w nagłówku wpisu) zdjęcia „Krzesła Mojżesza” z miejscowości Chorazin albo Korazim (hebr.: כורזים; także Chorizim), pochodzącego z III w n.e., a odkrytego w 1920 roku, znajduje się obecnie w Muzeum Izraelskim w Jerozolimie. Na zamieszczonym zdjęciu widoczna jest jego replika. Do odkrycia tego krzesła myślano, że Jeszua nie mówi o fizycznym przedmiocie.

Znane są krzesła Mojżesza pochodzące z:

• Dalos (Grecja) – zdjęcie znajdziecie tutaj;
• Tyberiady – nie znalazłem zdjęcia;
• Hamot – nie znalazłem zdjęcia. Za to natknąłem się na ciekawą informację: „W synagodze odkrytej w Hamot kamienne krzesło znajdowało się blisko południowej ściany synagogi, tyłem skierowanym w stronę «arki», gdzie znajdowały się stosy zwojów. Jest bardzo możliwe, że Jezus miał na myśli takie krzesło” (Źródło: https://bibleask.org/what-is-the-moses-seat/).

PS: Wpis ten poświęcony jest wszystkim, którzy twierdzą, że chrześcijaństwo nie opiera się lub nie może opierać się na judaizmie i jego wykładni Tory.