2. Przykazanie [zapalania] świec szabatowych.
Świece szabatowe zapala się na 18 minut przed zachodem słońca”.
/Szewa Micwot Derabanan, Siedem Przykazań Rabinicznych w: Ewa Gordon, , Tarjag Micwot, 613 Przykazań Judaizmu oraz Siedem przykazań rabinicznych i Siedem przykazań dla potomków Noacha, Fundacja Laudera, Kraków 2000, s. 119, dostępne też w wydaniu Austerii, Kraków 2010/
Według miary czasu opisanej w pierwszym rozdziale Genesis, dzień rozpoczyna się wieczorem dnia poprzedniego. Brzmi to jak błąd logiczno-językowy, ale nie jest to pleonazm. Chodzi o to, że doba w Biblii zaczyna się o zachodzie słońca. Stąd taka biblijna doba obejmuje dany dzień, dla przykładu sobotę oraz część poprzedniego dnia, czyli piątkowy wieczór od zachodu słońca. Kończy się z kolei z chwilą pojawienia się trzech gwiazd w sobotni wieczór. Na ten moment należy się odpowiednio przygotować.
Przygotowania do Szabatu
„Przygotowania do Szabatu mają miejsce w piątek. Przygotowania te mają podobny charakter, jak przygotowania czynione w oczekiwaniu na ważnego gościa. ‘I będziesz nazywał Szabat przyjemnością i będziesz okazywał szacunek i cześć dla tego dnia, który Bóg uczynił świętym’ (Jeszaja 58:13):.
„Szabat zaczyna się o zachodzie słońca. Jednakże wymaga się, by dodać do tego, co święte, z tego, co zwyczajne, tzn. by powstrzymać się od powszednich czynności na jakiś czas przed zachodem słońca. Owo powstrzymanie się od wykonywania jakichkolwiek prac, nosi nazwę tosefet Szabat i musi być przestrzegane nawet przez osoby, które jeszcze nie przyjęły na siebie świętości Szabatu. /rabin Zew Greenwald, „Bramy Halachy, Religijne Prawo Żydowskie”, Stowarzyszenie PARDES, Kraków 2005, s. 185/
„Gdy zbliża się początek Szabatu należy łagodnie pośpieszyć swoją rodzinę w jej przygotowaniach do świętowania Szabatu. Jak mówią nasi mędrcy: ‘Należy powiedzieć trzy rzeczy w swoim domu w erew Szabat, zanim się ściemni: Czy oddzieliliście maaser (dziesięciny)? Czy wykonaliście eruw? W takim razie zapalcie świece! (Szabat 2:7).” /Tamże, s. 268/
Przywitanie Oblubienicy
Mężczyźni winni udać się do synagogi, wokół której skupiają się zwykle miejsca zamieszkania członków gminy żydowskiej, na modlitwę witającą Królową Szabat, oblubienicę przychodzącą do swojego oblubieńca, Izraela.
„Aluzję do tego znajdujemy w modlitwach na Szabat. Podczas nabożeństwa w piątek wieczór mówimy: Ty uświęciłeś siódmy dzień, co odnosi się do połączenia węzłem małżeńskim oblubienicy i oblubieńca (słowo ‘uświęcanie’ w języku hebrajskim oznacza małżeństwo). W porannej modlitwie mówimy: Mojżesz uradował się darem [Szabatu], który mu ofiarowano, co odpowiada temu, jak oblubieniec raduje się oblubienicą. W modlitwie dodatkowej (mussaf) wspominamy dwa jagnięta, przednią mąkę na potrawę ofiarną, zmieszaną z oliwą i z napojem, co odnosi się do mięsa, chleba, wina i oliwy, spożywanych podczas uczty weselnej. W ostatniej godzinie tego dnia mówimy: Ty jesteś Jeden, co jest analogią do spełnienia małżeństwa, kiedy jednoczą się oblubienica i oblubieniec”. /Abraham Joshua Heschel, Szabat, Atext, 1994, s. 54, 94/
„Wieczorne modlitwy zaczynają się wraz z odmówieniem Kabalat Szabat. Na to powitanie Szabatu składają się: wybór z Psalmów, hymn Lecha dodi […] oraz inne modlitwy. […] Właściwe jest przybycie na czas do synagogi i odmówienie Kabalat Szabat wraz ze zgromadzeniem. […] Od momentu ostatnich słów Lecha dodi (boi kala), bądź też od rozpoczęcia odmawiania psalmu Mizmor szir lejom haszabat, zabrania się wykonywania jakichkolwiek prac, których nie wolno wykonywać w Szabat. Prawo to stosuje się nawet wówczas, gdy słońce jeszcze nie zaszło. Owo przerwanie wszelkich prac jeszcze przed rozpoczęciem świętowania Szabatu określa się jako tosefet Szabat […]
Kobiety przyjmują świętość Szabatu wraz z momentem zapalenia świec szabatowych”. / Greenwald, s. 194/
Samo zapalenie świecy jest czynnością zabronioną w Szabat. Oznacza to, że święcę należy zapalić przed Szabatem (stąd bierze się owe przyjęte 18 minut przed zachodem słońca w piątek, by przez przypadek nie wykonać tej czynności w dzień święty), a następnie przyjąć na siebie jego świętość. Osobiste przyjęcie świętości Szabatu widać w gestach kobiet, które wypowiadając błogosławieństwo „Błogosławiony jesteś Ty, Haszem, Nasz Bóg, Król świata, który uświęcił nas swoimi przykazaniami i nakazał nam zapalać świecę na Szabat.”, przymykają lub zakrywają oczy i często rękami obejmują lub przygarniają do siebie płomienie świec.
„…stół, na którym spożywa się posiłki w Szabat, powinien zostać przygotowany zanim członkowie rodziny wrócą z synagogi w piątkową noc, podobnie również wszystkie inne rzeczy powinny być gotowe przed powrotem rodziny z modlitwy.
Błogosławienie dzieci
Następnie ojciec, wraca z synagogi z synami, którzy są już po Bar Micwie i zasiadają do kolacji szabatowej. „Przyjętym zwyczajem jest, by rodzice błogosławili swoich synów słowami […] ‘Oby Bóg uczynił cię podobnym Efrajimowi i Menaszemu’, zaś swoje córki słowami […] ‘Oby Bóg uczynił cię podobną Sarze, Riwce, Rachel i Lei.
Następnie należy odmówić trzy wersety, które zawierają błogosławieństwo Birkat kohanim [błogosławieństwo kapłańskie]: ‘Niech Bóg pobłogosławi cię i niech cię strzeże. Niech Bóg sprawi, żeby Jego Obecność oświecała Cię i niech udzieli ci łaski. Niech Bóg skieruje Swoją Opatrzność ku tobie i obdarzy cię pokojem’. (Bemidbar 6:24-26)”.
Kolacja szabatowa
„Jak pisze Rambam […] ‘jest pozytywną micwą, nakazaną w Torze, by uświęcić dzień Szabatu słowami. Nakaz ten wywodzi się z następującego wersetu Tory: ‘Pamiętaj [stale] o dniu Szabatu, aby go uświęcać’ (Szemot 20:8), przez który należy rozumieć: ‘Pamiętaj o nim upamiętniając pochwałę oraz Kidusz (uświęcenie)’ itp. Według słów rabinów [znaczy to, iż] należy odmawiać Kidusz nad winem. Kobiety są zobowiązane do wypełniania micwy Kiduszu, jak również pozostałych praw związanych ze świętowaniem Szabatu”.
„Jeżeli większa grupa osób spożywa posiłek szabatowy razem, wówczas jest w zwyczaju, by gospodarz albo inna spośród zgromadzonych osób odmówiła Kidusz na głos, zwalniając tym samym pozostałych z tego obowiązku. Czyni się w ten sposób z uwagi na słowa: ’Chwała króla jest większa, gdy szacunek swój wyrażają mu tłumy’.” (Przysłowia 14:28).
Znaczy to, iż król jest bardziej czczony, gdy większa liczba ludzi naraz uczestniczy w odmawianiu błogosławieństwa, niż wówczas, gdy każda z osób obecnych odmawia swoje błogosławieństwo osobno. […]” / Greenwald, ss. 196-198/
Cud „pamiętaj” i „przestrzegaj”
Przykazania dekalogu są spisane w Biblii w dwóch miejscach, w księdze Wyjścia: „Pamiętaj [stale] o dniu Szabatu, aby go uświęcać…” (Szemot, 20:8) i w księdze Powtórzonego Prawa: „Przestrzegaj dnia Szabatu, aby go uświęcać…” (Dewarim, 5:12). Oczywiście to tylko ich początek, bo są one znacznie dłuższe, w przeciwieństwie do katechizmowego „Pamiętaj abyś dzień święty święcił.” i nie tylko zaczynają się od różnych słów, ale mają także inne uzasadnienia. Obie wersje można znaleźć na stronie www.dekalog.pl.
„Rabini podkreślają (Mechilta, Szewuot 20b), że słowa ‘pamiętaj’ i ‘przestrzegaj’ zostały wypowiedziane jednocześnie. Wypowiadanie dwóch wyrazów jednocześnie jest cudownym, ponadludzkim działaniem, żadne usta nie mogą tego dokonać i żadne usta usłyszeć. Nasi rabini tłumaczą, że mimo iż Bóg wymówił te słowa w jednej wypowiedzi, Jisrael usłyszał dwa przykazania. W związku z tym Jisrael wychwala Wszechmocnego:
‘Raz przemówił Bóg, dwa razy to usłyszałem – potęga należy do Boga’ (Tehilim, 62:12).
Bóg uczynił ten cud, aby pokazać, że szanowanie Szabatu poprzez wykonywanie pozytywnych przykazań jest nierozdzielne z unikaniem profanowania go”. /Tora Pardes Lauder, Szemot, Kraków 2003, s. 205/
To właśnie z powodu upamiętnienia tego cudu, rozpoczynając Szabat, zapala się dwie świece, jedną ze względu „pamiętaj”, a drugą ze względu „przestrzegaj”.
W komentarzu do wersji z 5 Księgi Mojżeszowej czytamy: „Mędrcy nauczają, że Bóg rzekł jednocześnie ‘przestrzegaj’ i ‘pamiętaj’, czyli, że oba słowa są w równej mierze częścią tego przykazania. Ramban (Szemot 20:8) wyjaśnia, że słowo zachor ‘pamiętaj’ pojawiło się zarówno na pierwszych, jak i drugich Tablicach i że Mosze oświadcza tu, iż Boża wypowiedź zawierała również słowo ‘przestrzegaj’.”
„W Szemot 20:8 jest użyte słowo ‘pamiętaj’, bowiem wcześniejsze pokolenie zaznało takich Szabatów, podczas których spożywali mannę (Szemot 16:26) i dlatego musieli Szabat tylko pamiętać, jednak pokolenie, które wejdzie do obiecanej ziemi, a do którego zwraca się Mosze, będzie musiało Szabatu przestrzegać”. (Chizkuni) /Tora Pardes Luder, Dewarim, Kraków 2006, s. 72/
Szabat jest pamiątką otrzymania Szabatu od Boga na pustyni Sin, jeszcze przed przymierzem synajskim, zgodnie ze słowami Mojżesza: „Spójrzcie – -Bóg dał wam Szabat, dlatego daje wam w piątek pożywienie na dwa dni” (Szemot, 16: 29).
Stąd też wniosek, że Żyd otrzymuje w Szabat zarówno pożywienie dla ciała, jak i dla ducha – otrzymuje drugą duszę, by mógł cieszyć się błogosławieństwem tego dnia i bliskością Stwórcy.
Drugie przykazanie rabiniczne w Nowym Testamencie
W ewangelii Łukasza mamy ciekawy werset: „Był to dzień Przygotowania i szabat się rozjaśniał” (Łk 23:54 BT). Jest też przypis w Biblii Tysiąclecia do słowa ‘rozjaśniał’ w brzmieniu: „Światłami rozpalanymi w wieczór piątkowy”. W konkordancji Strong’a użyte słowo ma nr G2020 – ἐπιφώσκω [epiphōskō] i oznacza ‘wzrost światła, rozświetlanie się, świt’ – Mt 28,1 ). Z kolei przypis w: GRECKO-POLSKIM NOWYM TESTATMENCIE, wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi [Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1994] wyjaśnia: „Czyli rozpoczynał, ‘świtał’, ‘dniał’ – choć było to o zmroku! Inne wyjaśnienie: 'gdy rozjaśniały się lampy szabatowe”.
Tak, lampy oliwne, bo świec wtedy jeszcze nie było, rozświetlały i sensie fizycznym i duchowym nastanie dnia Szabatu, jego początek.
Przytoczę jeszcze jeden werset z Nowego Testamentu, z ewangelii Marka w tłumaczeniu Biblii Gdańskiej, gdyż ten stary kalwiński przekład, jako jeden z nielicznych zachowuje jego hebrajską wymowę: „A bardzo rano pierwszego dnia po sabacie…” (Mar. 16:2 BG). Werset ten pokazuje jak daleko oddaliliśmy się od zrozumienia Biblii, jej kontekstu kulturowego. Posłuchajmy o co chodzi: „W Mechilcie rabi Jicchak mówi: Nie powinieneś liczyć dni tygodnia tak, jak inni je liczą, ale licz je w odniesieniu do Szabatu. Inne narody liczą dni w taki sposób, że każdy jest niezależny od pozostałych. Dlatego nazywają każdy dzień inną nazwą. Ale Żydzi liczą każdy dzień w odniesieniu do Szabatu: ‘jeden dzień po Szabacie’, ‘dwa dni po Szabacie’. Ma to związek z istotą przykazania, gdzie nakazano pamiętać o Szabacie każdego dnia”. /Szemot, s. 205/
Przestrzeganie Szabatu
Fragment Amidy, jednej z dwóch, obok Szema Izrael, głównych modlitw judaizmu zawiera następujące słowa: „Bo w sześć dni Haszem uczynił niebo i ziemię, a siódmego dnia zaprzestał tworzyć i skierował się ku duchowości”. Zapalenie świec na rozpoczęcie siódmego dnia tygodnia, jest naśladowaniem Stwórcy i odpowiedzią na jego wezwanie zawarte w 4-tym przykazaniu.
„Przestrzegając Szabatu okazujemy naszą wiarę w Boga, który stworzył niebo i ziemię. Tak jak Bóg stworzył świat w sześć dni i odpoczywał dnia siódmego, tak i my odpoczywamy siódmego dnia od pracy. […] Szabat upamiętnia także Wyjście z Egiptu (Jecijat Micrajim). […] Wyjście z Egiptu jest jednym z trwałych fundamentów naszej wiary w Boga. Zachowując Szabat wyrażamy tym samym naszą wolność, którą uzyskaliśmy wychodząc z Egiptu, jak również naszą wiarę i oddanie Bogu, który poprowadził nas z niewoli ku wolności, a także podarował nam swoją Torę.
Szabat nie jest jedynie przeznaczony do odpoczynku fizycznego – jest on przede wszystkim dniem wywyższenia i wzniosłości, który mamy obowiązek spożytkować na duchowy rozwój. […] Dla tego, kto prawdziwie zachowuje Szabat, duchowość oraz wyjątkowy nastrój modlitw odmawianych tego dnia oraz posiłków wówczas spożywanych rozciągają się na pozostałe dni tygodnia. W ten właśnie sposób, Szabat staje się źródłem natchnienia oraz świętości na dni, które go poprzedzają, jak również na te, które po nim następują.” /Greenwald, ss. 183-184/
Przypomnę: „A bardzo rano pierwszego dnia po Szabacie…”.
Zdjęcie nagłówka pochodzi z filmu: „Skrzypek na dachu”.
Czytaj następny wpis: Trzecie przykazanie rabiniczne
I poprzednie z tego cyklu:
Pierwsze przykazanie rabiniczne
Przykazania rabiniczne